شایستگی‌های مورد نیاز معلمان ریاضی کارآمد: از دیدگاه‌ دانشجو-معلمان رشته آموزش ریاضی

راعی, فاطمه; مردان اربط, فاطمه

doi:10.22034/cipj.2025.64470.1189

شایستگی‌های مورد نیاز معلمان ریاضی کارآمد: از دیدگاه‌ دانشجو-معلمان رشته آموزش ریاضی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ گروه آموزش ریاضی، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی 889-14665 تهران، ایران

² دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

10.22034/cipj.2025.64470.1189

چکیده

با توجه به اهمیت یادگیری درس ریاضی و توسعه تفکر ریاضیاتی در دانش‌آموزان دوره متوسطه، نقش معلم ریاضی به عنوان یک عامل کلیدی در این فرآیند غیرقابل انکار است. هدف این تحقیق، شناسایی شایستگی‌های عمومی، تخصصی و حرفه‌ای مورد نیاز معلمان ریاضی کارآمد دوره متوسطه از دیدگاه دانشجو-معلمان رشته آموزش ریاضی است.

این پژوهش به شیوه پژوهش کیفی، به روش پدیدارشناسی با جامعه پژوهشی دانشجو-معلمان سال آخر رشته آموزش ریاضی دانشگاه فرهنگیان شهر تبریز در سال تحصیلی 1403-1402 است. نمونه‌ها به‌صورت هدفمند انتخاب گردیدند و حجم آن با توجه به ماهیت پژوهش کیفی تا اشباع داده‌ها (31 نفر) ادامه یافت. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه ساختارمند گرد‌آوری گردید و با استفاده از روش پیشنهادی اسمیت (1995) تجزیه و تحلیل شد. برای ارزیابی اعتبار داده‌های پژوهش، از روش‌های برقراری ارتباط مناسب و جلب اعتماد، بازبینی مداوم داده‌ها، بررسی کفایت داده‌ها، مرور مضامین با مشارکت‌کنندگان و بررسی همکار استفاده گردید.

چهار مضمون اصلی شامل تخصص‌ها و مهارت‌های علمی، مهارت‌های تدریس و یادگیری، توانمندی‌های اجتماعی و ارتباطی، و ویژگی‌های رفتاری و شخصیتی استخراج شد. مضامین فرعی این پژوهش نشان‌دهنده اهمیت تسلط به دانش تخصصی و به‌روز، آشنایی با فناوری‌های نوین آموزشی، شناخت بدفهمی‌های دانش‌آموزان و روش‌های رفع آن‌ها، مهارت‌های ارتباطی قوی، توجه به تفاوت‌های فردی، و ایجاد فضای حمایتی و انگیزشی در تدریس است.

معلمان ریاضی برای ارائه آموزش مؤثر باید ترکیبی از مهارت‌های علمی، ارتباطی، و شخصیتی را داشته باشند و با بهره‌گیری از روش‌های نوین و توسعه حرفه‌ای مداوم، فرآیند یادگیری درس ریاضی را بهبود ببخشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آموزش و بهسازی منابع انسانی

عنوان مقاله [English]

Competencies needed by effective mathematics teachers: from the perspective of student-teachers in the field of mathematics education

نویسندگان [English]

Fatemeh Raei ¹
Fatemeh MardanArbat ²

¹ Department of Mathematics Education, Farhangian University, PO Box 889-14665 Tehran, Iran

² Farhangian University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Given the importance of learning mathematics and developing mathematical thinking in secondary school students, the role of the mathematics teacher as a key factor in this process is undeniable. The aim of this research is to identify the general, specialized, and professional competencies required for effective secondary mathematics teachers from the perspective of student-teachers in the Mathematics Education program.
This research employed a qualitative approach using phenomenology, focusing on senior student-teachers in the Mathematics Education program at the University of Teacher Education in Tabriz during the 2023-2024 academic year. Samples were purposefully selected, continuing until data saturation was reached (31 participants). Data were collected through semi-structured interviews and analyzed using Smith's (1995) proposed method. To evaluate the credibility of the research data, appropriate communication and trust-building methods, continuous data review, data adequacy assessment, theme review with participants, and peer review were utilized.
Four main themes were identified: scientific expertise and skills, teaching and learning skills, social and communication competencies, and behavioral and personality traits. The sub-themes of this research highlight the importance of mastery of up-to-date specialized knowledge, familiarity with modern educational technologies, understanding students' misconceptions and methods to address them, strong communication skills, attention to individual differences, and creating a supportive and motivating teaching environment.
Mathematics teachers must possess a combination of scientific, communication, and personal skills to provide effective instruction. By utilizing modern methods and engaging in continuous professional development, they can enhance the learning process of mathematics.

کلیدواژه‌ها [English]

Competencies
mathematics education
mathematics teacher
teaching methods
teaching skills

مراجع

اتابک، رضا و اتابک، مرضیه (1394). تاثیر معلم بر شخصیت اخلاقی دانش‌آموز. اولین همایش کلی راهکارهای توسعه و ترویج علوم تربیتی، روانشناسی، مشاوره و آموزش در ایران.

احمدی مقدم، حسین و احمدی مقدم، مقصود (1396). بررسی صلاحیت‌ها و شایستگی‌های مورد نیاز معلم حرفه‌ای. یازدهمین کنگره ملی پیشگامان پیشرفت،تهران،https://civilica.com/doc/742434.

ادیب حاج باقری، محسن؛ پرویزی، سرور؛ صلصالی، مهوش (1389). روش‌های تحقیق کیفی. انتشارات بشری.

بابائی، مهدی، و رستمی، منصور. (1401). بررسی نقش مهارت‌های ارتباطی در شغل معلمی. کنفرانس ملی پژوهش‌های سازمان و مدیریت. SID. https://sid.ir/paper/1016037/fa.

باکری، رویا. (۱۴۰۲). نقش مدیریت کلاس درس در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان و ایجاد جو مطلوب برای آموزش و یادگیری. پانزدهمین همایش ملی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران. 4471-4460.

تلخ آبی علی شاه، علیرضا، عباسی، رسول، لشکری پور، کبری، و تلخ آبی علی شاه، غلامرضا. (1389). بررسی مهارت‌های ارتباطی در رفتار کلاسی معلمان و رابطه آن با درصد قبولی دانش‌آموزان دبیرستان‌های شهر تهران. نوآوری‌های مدیریت آموزشی (اندیشه‌های تازه در علوم تربیتی)، 5(3 (مسلسل 19))، 25-43. SID. https://sid.ir/paper/154216/fa.

جمشیدی بدربانی؛ عسگری، رقیه و باقری، مریم (1399). چگونه توانستم با استفاده از روش‌های تدریس فعال و ایجاد موقعیت‌های یادگیری کاربردی، میزان علاقه، انگیزه و پیشرفت دانش‌آموزان پایه ششم را در درس ریاضی بهبود بخشم؟. فصلنامه توسعه حرفه‌ای معلم. 5 (1): 40-15.

خلیلی، سروناز و یوسفی، مریم و نوری، سمیرا و قلی پاشی، عبدالباسط(1403). نقش بازخورد در فرآیند یادگیری، ششمین همایش ملی پژوهش‌های حرفه‌ای در روانشناسی و مشاوره با رویکرد از نگاه معلم، میناب، https://civilica.com/doc/2080951.

خوشبخت، فریبا، لطیفیان، مرتضی(1390). بررسی رابطه بین ویژگی‌های معلم، تدریس معلم و عملکرد ریاضی دانش‌آموزان. روانشناسی معاصر، 6(2)، 85-97.

ذوالفقاری، مهسا (1402). نقش روانشناسی تربیتی در تدریس معلمان، دهمین همایش ملی تازه‌های روانشناسی مثبت، بندرعباس، https://civilica.com/doc/2013294.

رضایی، منیره. (1398). شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان: گذشته، حال و آینده. فصلنامه تعلیم و تربیت. شماره 138، 150-129.

زجاجی، ندا، خنیفر، حسین، آقاحسینی، تقی، و یزدانی، حمیدرضا (1396). شناسایی و تبیین شایستگی‌های پایه و الزامات توسعه حرفه‌ای مدرسان تربیت معلم در دانشگاه فرهنگیان. توسعه‌ی آموزش جندی شاپور، 8 (ویژه نامه )، 149-159. SID. https://sid.ir/paper/228982/fa

زعفرانی فرد، سید مهرداد و سعیدی، مجتبی(1402). اهمیت توسعه حرفه‌ای معلمان در بهسازی نظام آموزشی، دومین کنفرانس بین المللی سلامت، علوم تربیتی و روانشناسی،https://civilica.com/doc/1748082.

سیف، علی اکبر. (1373). ملاک‌های شایستگی معلم. مدیریت در آموزش و پرورش، 3(4)، 14-19. SID. https://sid.ir/paper/432193/fa

شاهورانی، احمد، تلخابی علیشاه، غلامرضا (1388). بررسی رابطه ویژگی‌های ارتباطات اثربخش معلم دانش‌آموز با یادگیری ریاضی. رهبری و مدیریت آموزشی، شماره3.

شنبدی، سارا (1402). همدلی معلم، پیش نیاز کلاس درس: مروری نظام مند، هفتمین کنفرانس بین المللی علوم انسانی، حقوق، مطالعات اجتماعی و روانشناسی،https://civilica.com/doc/1944471 .

ضامنی، فرشیده، و کاردان، سحر. (1389). تاثیر کاربرد فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در یادگیری درس ریاضی. فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 1(1)، 23-38. SID. https://sid.ir/paper/175297/fa

عبدالملکی، مریم و فروزانفر، فرزانه و عبدالملکی، ارینب و عبدالملکی، فاطمه(1401). دانش‌های مورد نیازو توسعه حرفه‌ای معلمان برای تدریس ریاضی، چهارمین کنفرانس آموزش و کاربرد ریاضیات، کرمانشاه، https://civilica.com/doc/1706746.

فتحی، معصومه، سعدی‌پور، اسماعیل، ابراهیمی قوام، صغری، دلاور، علی (1402). شناسایی ابعاد و مؤلفه‎های شایستگی‎ حرفه‎ای معلمان و ارائه مدل مفهومی در تراز جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی تربیت اسلامی. 18(46)، 125-146. 10.30471/edu.2023.9191.2725

گویا، زهرا، فدایی، محمدرضا، و آگاه، زینب. (1392). رویکردهای معلمان ریاضی به «گوش دادن» در کلاس‌های درس: یک مطالعه پدیدارنگاری. نظریه و عمل در برنامه درسی، 1(1)، 27-48. SID. https://sid.ir/paper/241904/fa.

نصیرزاده، مصطفی؛ ولیزاده، علی و حاجی حسینلو، اکبر(1402). تعیین و اهمیت نقش مسئولیت پذیری معلم بر الگوپذیری و موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان، اولین همایش بین المللی جامعه شناسی، علوم اجتماعی و آموزش و پرورش با رویکرد نگاهی به آینده، بوشهر،https://civilica.com/doc/1856538.

همتی، فاطمه و بخشی، معصومه(1396). بررسی علل بدفهمی‌های دانش‌آموزان در درس ریاضی و ارایه‌ی راه کار برای رفع آن‌ها، اولین کنفرانس آموزش و کاربرد ریاضی، کرمانشاه،https://civilica.com/doc/657255.

Akbaş, E. E., Cancan, M., & Kiliç, E. (2019). Qualifications of an effective mathematicsteacher from the perspectives of 5^thto 8^th grade secondary schoolstudent. Universal journal of education research, 7(20), 536-549.

Ball, D. L., Thames, M. H., & Phelps, G. (2008). Content knowledge for teaching: What makes it special? Journal of Teacher Education, 59(5), 389-407.

Bitterlich, E. (2020). About real-world contexts in mathematics education and their impact on language and learning. Seventh ERME Topic Conference on Language in the Mathematics Classroom, Montpellier, France. ffhal-02970618.

Bütüner, S. (2015). Impact of Using History of Mathematics on Students’ Mathematics Attitude: A Meta-Analysis Study. EUROPEAN JOURNAL OF SCIENCE AND MATHEMATICS EDUCATION. 3. 10.30935/scimath/9442..

Castillo, D. P., Carrión, J., Chamba, C., Jiménez-Gaona, Y., Rodríguez-Álvarez, M., & Lakshminarayanan, V. (2024). Teaching Math: A Review of Effective Teaching and Learning Strategies in Higher Education. 10.21203/rs.3.rs-4708199/v1.

Darling-Hammond, L. (2000). Teacher quality and student achievement: A review of state policy evidence. Educational Policy Analysis Archives, 8(1), 1-44.

Flavia, M. & Enachi-Vasluianu, L. (2016). THE IMPORTANCE OF ELEMENTS OF ACTIVE LISTENING IN DIDACTIC COMMUNICATION: A STUDENT’S PERSPECTIVE. CBU International Conference Proceedings. 4. 332. 10.12955/cbup.v4.776.

Hadijah, H., Isnarto, I., Walid, W. (2022). The effect of immediate feedback on mathematics learning achievement. Journal Pijar Mipa. 17. 712-716. 10.29303/jpm.v17i6.4172.

Hattie, J. (2009). Visible learning: A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. Routledge.

Khaemba, N. (2019). The Effect of Teachers’ Use of Reinforcement on Learners’ Performance in English Language. Editon Consortium Journal of Literature and Linguistic Studies. 1. 116-129. 10.51317/ecjlls.v1i2.65.

Khoo, N. A., Osman S., Daud M. F., Abu M. S., Ismail N., & Kumar J. A. (2022). Looking Through Different Points of Views: Characteristics of a Good Mathematics Teacher. ASM Science Journal, 17, 1-15.

Kumar, N. (2023). Innovative Teaching Strategies for Training of Future Mathematics in Higher Education Institutions in India. Futurity Education, 3(1), 16–33. https://doi.org/10.57125/FED.2023.25.03.02

Marzano, R. J. (2003). Classroom management that works: Research-based strategies for every teacher. ASCD.

Meyers, S., Rowell, K., Wells, M., & Smith, B. (2019). Teacher Empathy: A Model of Empathy for Teaching for Student Success. College Teaching. 67. 1-9. 10.1080/87567555.2019.1579699.

Padmavathy, R. (2013). Effectiveness of Problem Based Learning In Mathematics. https://api.semanticscholar.org/CorpusID:6972856.

Moustakas, C.E. (1994). Phenomenological Research Methods. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.

Pennings, H., Tartwijk, J., Claessens, L., Want, A., Wubbels, T., & Brekelmans, M. (2014). Real-time teacher-student interactions: A Dynamic Systems approach. Teaching and Teacher Education. 37. 10.1016/j.tate.2013.07.016.

Schoenfeld, A. H., Fink, H., Zuñiga-Ruiz, S., Huang, S., Wei, X., & Chirinda, B. (2023). Helping students become powerful mathematics thinkers: Case studies of teaching for robust understanding. New York, Routledge.

Tavares, V. (2022). Teaching International Students in a Difficult Time: The Importance of Empathy. The Canadian Journal for the Study of Adult Education / La revue canadienne pour l’étude de l’éducation des adultes, 34(2), 57–72. https://doi.org/10.56105/cjsae.v34i02.5648.

Tschannen-Moran, M., & Woolfolk Hoy, A. (2002) The Influence of Resources and Support on Teachers’ Efficacy Beliefs. Annual Meeting of the American Educational Research Association, New Orleans, 1-5 April 2002.

Waluyo, H., & Amalia, N. (2024). The Impact of Teachers Classroom Management Skills On Learning. Didaktika Tauhidi: Jurnal Pendidikan Guru Sekolah Dasar. 11. 47-60. 10.30997/dt.v11i1.12699.

Zuvalinyenga, D. (2015). Enhancing Oral Communication Skills in Mathematics Teaching: Lessons from Research. DANDE Journal of Social Sciences and Communication. 1. 44-54. 10.15641/dande.vi.4.